Hegel’i duyduysanız “Diyalektik” kavramına da aşinasınızdır sanıyorum. Kabaca ve kısaca ifade etmek gerekirse Hegel, 'Bir tez ve onun antitezi yeni bir sentez oluşturur' der. Akabinde de Hegel’in bu diyalektik yaklaşımından etkilenen Sol Hegelciler ile tanışan Karl Marx da bu diyalektik üzerine çalışmalar gerçekleştirir. Tarihsel materyalizm ve Bilimsel Sosyalizm çalışmalarında da ilhamını doğrudan doğruya Hegel’in diyalektiğinden alır.

Epey bir zaman önce Celal Şengör Enver Aysever’in “Aykırı Sorular” programına katılmış, Marx’a ‘altın kalpli ama altından ötürü önünü göremiyor’, Hegel’e ise ‘Salak’ ifadesini kullanmıştı. Ayrıca Celal hoca bununla da yetinmeyip diyalektik için de ‘Yanlış değil, zırva’ demişti. Canlı yayında da diyalektiğin nasıl bir ‘zırva’ olduğunu, önündeki kağıda yazarak ‘ispat’lamıştı. Kağıtta yazan ifade ise aşağı yukarı şöyleydi:

“ P ^ P’

Q

----------------

Q ”

Yani Celal Hoca’ya göre burada bu ifadenin sonucu 1 de çıkabilir 0 da. Bir önermenin tezi de antitezi de senteze gittiğimizde doğru yahut yanlış herhangi bir cevap verir. Ancak antitez sonuç itibariyle 0 gelirse anlamsız olur. Dolayısıyla sentezin 0 çıkması yöntemin doğru sonuç vermediğini gösterir. Bu sebeple de diyalektik ‘zırva’dır.

Celal Şengör, gerçekten de akademik camiada dünyaca tanınan ve pek kıymetli bir jeolog. Darwinizm, evrim ve din tartışmaları konusunda da takındığı cesur tutum kesinlikle takdire şayan. Ancak bir taraftan da Celal hoca çok bilmenin ve çok konuşmanın insan için ne denli talihsiz sonuçlara yol açabileceğini gösteriyor.

İlk olarak önermenin doğrusuna gelelim, Hegel’in diyalektik yaklaşımının sembolik ifadesi ne yazık ki Celal hocanın ifade ettiği biçimde değildir. Hegel’in diyalektiğinin sembolik mantıkla gösterimi: “P ^ P’ => Q” şeklinde ifade edilebilir. Yani tezimiz P, antitezimiz P’ (P’nin değili / P olmayan) olsun. Öyleyse bu sembolik mantık ifadesinden ortaya çıkan netice, Q (Sentez) her ne olursa olsun önerme her zaman doğru yahut 1 değerini verecektir.

Hadi adım adım devam edelim, “P ^ P’ “ifadesi her zaman 0’dır. Yani yanlıştır. Çünkü bir ifade ve o ifadenin tersi her zaman 0 sonucunu verir. (1 ^ 0 ya da 0 ^ 1 ifadeleri mantıkta sonuç olarak daima 0’dır yani yanlıştır.) Ahmet Ahmet’tir ve Ahmet Ahmet olmayandır şeklinde bir örnek verecek olursak, Ahmet hem Ahmet hem de aynı zamanda Ahmet olmayan olamaz. (Umuyorum ki bu örnek ile ifade etmek istediğim daha net anlaşılacaktır.)

O halde Hegel’in diyalektiğindeki ilk öncülümüzün yani P ^ P’ ifadesinin 0 olduğunda uzlaştığımızı sanıyorum. Geriye kalan 0 ve sentezi nasıl buluşturacağımız. İfadenin tamamı yukarıda da belirttiğim gibi: “P ^ P’ => Q”. Şimdi P ^ P’ ifadesi yerine 0 koyalım ve tekrar deneyelim: “0 => Q” bu ifadenin sonucu HER ZAMAN 1 çıkar. Çünkü Q (sentez) ifadesi doğru yahut yanlış olabilir. Öyleyse Q, ya 0 ya da 1 olacaktır. Dolayısıyla “0=>0” ya da “0=>1” ifadesi elde ederiz. Her iki durumda da sonuç 1 yani doğru çıkar. Öyleyse Hegel’in diyalektik önermesinin: “P ^ P’ => Q” ifadesinin sonucu 1’dir (P ^ P’ => Q ≡ 1). Yani diyalektiğin sembolik mantık ile ifadesinden hareket ile tez ve antitezden bir sentez inşa edebiliriz.

Peki madem bu ifadelerden hareketle diyalektikte bir sorun yok, neden Celal Şengör bu denli sert ifadelerle Hegel’e eleştiride bulunuyor?

Bunu da cevaplandıralım; Celal Hoca ünlü düşünür Karl Popper’ı pek sever. Dolayısıyla Poppercı bilimsel yöntemi benimsediğini ifade etmek yanlış olmaz. Popper’ın yöntemi “Hipotetik - dedüktif yöntem” olarak adlandırılıyor. Adı korkutmasın, Popper’a göre, kabaca, yanlışlanabilen “şey” bilimseldir. Dolayısıyla da yanlışlanamayan “şey”ler bilimsel olamaz. Yine Popper’a göre bilim tümdengelimci yanlışlama mantığı ile çalışır. Basitçe anlatmak gerekirse, beyaz bir kuğu görürsem: “Bütün kuğular beyazdır.” şeklinde bir önermede bulunabilirim. Bu önerme siyah tek bir kuğunun dahi görülmesi ile artık değişmek durumundadır. Siyah bir kuğu görmek benim gördüğüm beyaz kuğuyu yanlışlamaz ancak artık elimizdeki veriler beyaz kuğu olduğu gibi aynı zamanda siyah bir kuğunun da olduğudur. Dolayısıyla bulduğumuz siyah kuğu benim “Bütün kuğular beyazdır.” önermemi yeniden gözden geçirmeme yol açacak ayrıca beni, önermemi yenilemeye zorlayacaktır. Böylece artık önermemiz “Bazı kuğular beyaz bazı kuğular siyahtır.” şeklinde yenilenmelidir. Popper için bilim, tam olarak böyle ilerler. Çünkü bilim tek tek her bir kuğuyu inceleyip renkleri hakkında detaylı inceleme yaparak vakit kaybetmemeli, ortaya bir önerme yahut önermelerin atılarak ardından yanlışlanmasıyla ilerlemelidir. Hal böyleyken Poppercı bilim anlayışına göre Freud’un Psikanaliz’i, Marx’ın tarihsel materyalizmi sözde bilimdir. Çünkü yanlışlanamaz. Ancak yanlışlanamaması külliyen doğru olduğu anlamına da gelmez; yalnızca bilimsel olmadığı anlamına gelir. Popper için Psikanaliz yahut Marksizm tıpkı astroloji ya da simya gibidir. Burç yorumları doğru çıkabilir ancak burç kavramı yanlışlanamaz. Dolayısıyla da bilimsel olamaz, olsa olsa sözde bilim olabilir. Celal hocanın da Poppercı bilimsel yaklaşımı benimsediğini kabul edecek olursak, Popper gibi Celal hoca da Hegel’i reddetmek zorundadır.

Son bir husus da Hegel ve Schopenhauer tartışması… Popper gibi Celal hoca da Schopenhauer tarafında. Ancak bu tartışmanın içine girmek yerine şimdilik sadece değinmek ile yetinelim.

Sonuç olarak her ne kadar Celal hoca iyi niyetli olsa da maalesef ki çok uzun bir tartışmayı bu denli basite indirgemek, Hegel’e ‘Salak’ demek ve Popper’ın bilim anlayışını salt bir gerçeklik olarak kabul etmek de hatalı olacaktır.

Onur Egemen